انتخاب روش انجام طرح يكي از تصميم گيريهاي استراتژيك است كه در پايان مرحله مطالعات توجيهي و هم زمان يا پس از تصميم گيري در مورد روش تامين مالي طرح صورت مي گيرد. در اجراي طرح فرآيند انتخاب روش يكبار براي كل طرح مطرح است ولي در طول اجراي طرح براي اجراي هر يك از اجزاي طرح نيز بايستي اين فرآيند تكرار شود، لذا تشريح روشهاي اجراي طرح ها و پروژه ها جهت اجراي درست فرآيند انتخاب از اهميت زيادي برخوردار است.
1. روشهای قيمت‌گذاري
در اين قسمت به معرفي روشهاي تعيين قيمت طرح/پروژه و نحوة پرداخت آن پرداخته شده است. سه روش اصلي و معروف كه در استاندارد PMI هم به آن اشاره شده است عبارتند از 1) روش قيمت مقطوع 2) روش فهرست بها 3) روش پيشرفت كار كه در ادامه به تشريح آنها پرداخته مي‌شود. ذكر اين نكته خالي از لطف نيست كه در كليه روشها، آنچه بعنوان مشخصات/ مزايا يا معايب روش آورده شده بر اساس تعريف متداولي كه از روش مي‌شود ذكرگرديده و در حالتهاي كاربردي مي‌توان با تغيير يا تركيب اين روشها برخي مشخصات را به دلخواه تغيير داد.
1.1. روش قیمت مقطوع :این نوع از قرارداد شامل یک قیمت ثابت کلی برای یک محصول و محرکی برای دستیابی به اهداف تعیین شده طرح،مانند اهداف برنامه ریزی شده،می باشد. ساده ترین شکل این روش سفارش خرید یک محصول خاص جهت تحویل در تاریخی معین و با قیمتی مشخص است.
موارد استفاده روش قيمت مقطوع:
زمانیکه محيط اجراي پروژه، محيط با ثباتي باشد وکليه نقشه ها و مشخصات فني کار بصورت دقيق با جزييات کامل مشخص بوده و ابعاد کار بزرگ باشد به نحوي که تغييرات جزئی، تاثير چنداني در کل کار نداشته باشد استفاده از این روش مناسب است. همچنین در مواردی که احتمال وجود هيچگونه ريسک بزرگي در کار نباشد و تغييرات اساسي در مشخصات محصول بسيار ضعيف بوده واحتمال تغييرات چشمگیر، در محدوده هاي کاري کم باشد وهيچ گونه تعديلي به قيمتها تعلق نگيرد نیز می توان از این روش استفاده کرد.
1.2. روش فهرست بها:
در اين روش مبلغ تعيين شده در قرارداد جمع كل مبالغي خواهد بود كه به صورت منفرد تجزيه و تحليل شده و يا به صورت مقطوع در فهرست بها منظور گرديده است به همين منظور ضروري است توضيح مختصري در مورد فهرست بها داده شود. كليه قيمتهاي مندرج در فهرست بها تعيين كننده مشخصات نيستند بلكه اين قيمتها در صورتي قابل عمل و پرداخت مي باشند كه كارهاي انجام شده مربوطه كاملاً بر طبق نقشه و مشخصات باشد. بطور معمول در هر فصل از فهرست بها توضيحات لازم در مورد چگونگي پرداخت و مدارك مورد لزوم (كه جهت پرداخت اقلام مختلف موردنياز مي‌باشد) و نيز توضيحات لازم در مواردي كه شرح اقلام گوياي آنها نباشد، ذكر گرديده تا بدين وسيله از اختلاف در نقشه و اقلام كار در حين اجرا و يا پس از خاتمه كار جلوگيري شود.
هر برگ فهرست بها داراي مشخصاتي به شرح ذيل مي باشد:
- رديف
- شرح عمليات
- واحد
- بهاي واحد به ريال
- ملاحظات
كه در فهرست منضم به قراردادها ستون مقدار و جمع به ريال نيز اضافه مي گردد.
در قرارداد بر اساس فهرست بها ابتدا مشخصات و جزئيات كار با توجه به نقشه هاي اجرائي تعيين گرديده و پس از توضيحات لازم در اين زمينه كه با توجه به مشخصات فني آن بوسيله مهندسين مشاور تهيه مي گردد، مقادير دقيق كار تعيين مي شود (تقريبي). سپس فهرست مقادير و بهاي واحد عمليات مربوطه با توجه به مشخصات فني آن در فصلهاي جداگانه‌اي تهيه شده و در پايان برآورد هزينه طرح با توجه به ضرايب مربوطه، از قبيل هزينه تجهيز و برچيدن كارگاه، هزينه صعوبت انجام كار در ارتفاع، هزينه ارتفاع كار در طبقات، هزينه بيمه كارگاه و غيره مشخص و تخفيف (مينوس) يا اضافه پيشنهادي (پلوس) پيمانكار نيز از رقم فوق كسر و يا به آن اضافه مي گردد مبلغي كه به اين طريق مشخص مي گردد مبلغ كل قرارداد خواهد بود.
بعضي از مزاياي اين روش قرارداد بستن بر ساير روشها را مي توان بطور خلاصه به شرح زير بيان نمود:
1- مبلغ پرداخت شده توسط كارفرما همواره دقيقاً بابت حجم كاري خواهد بود كه انجام مي گيرد.
2- در صورتي كه جزئيات نقشه هاي اجرائي كامل و دقيق تهيه شده باشد مبلغي كه توسط كارفرما براي اجراي كار پرداخت مي گردد معادل مبلغي خواهد بود كه قرارداد پيش بيني گرديده است.
3- در اين روش اين امكان وجود دارد كه در صورت لزوم تغييراتي داده شود و در اين زمينه همواره يك ميناي معين جهت پرداخت بين كارفرما پيمانكار وجود خواهد داشت.
4- كليه قراردادها بر اساس يك موافقتنامه انجام مي‌شود و در نتيجه مي توان از اين موضوع براي مقايسه كارها استفاده نمود.
5- فهرست بها اين امكان را براي پيمانكار به وجود مي‌آورد تا بتواند پيشداوري لازم را نسبت به كارهايي كه بايد انجام بدهد داشته باشد.
با توجه به مزاياي فوق مي توان گفت قرارداد بر اساس فهرست بها از جمله قراردادهاي با قيمت ثابت مي باشد و در واقع قيمت كار قبل از شروع آن مشخص مي‌گردد.
اين روش در حال حاضر از معمولترين روشها مي باشد و در اكثر موارد براي كارفرما، مشاور و پيمانكار بهترين روش تشخيص داده شده است.
1.3. روش پيشرفت كار LUMP-SUM:
بعضي عمليات اجرايي را نمي توان در فهرست بها و يا بر اساس نقشه هاي اجرايي و حجم عمليات ضميمه قرارداد اندازه گيري نمود. حالت ديگر زماني است كه حجم كار در ابتدا مشخص نباشد. بعنوان مثال در پروژه‌هاي اكتشاف مشخص نيست كه مدت پروژه يا عملياتهاي اجرايي تا اكتشاف كامل چقدر است. حالت ديگر زماني است كه نقشه‌هاي اجرايي كار بطور كامل آماده نباشد ولي مجبور باشيم كار را شروع كنيم در اين حالت قرارداد بر اساس پيشرفت كار بسته مي‌شود. قرارداد بر اساس پيشرفت كار تقريبا شبيه قرارداد بر اساس فهرست بهاست ولي تفاوتهاي زير بين آنها وجود دارد:
• در قرارداد پيشرفت كار مقادير مختلف كار دقيقا مشخص نبوده و يا به صورت تقريب يا غير منطقي تعيين مي گردد.
• بيشتر توضيحات فهرست بها منضم به قرارداد بر اساس پيشرفت كاري است كه توسط پيمانكار مي بايست انجام شود نه مقادير و حجم دقيق آن .
• هيچگونه تضميني ئر مورد حجم كار مورد نظر وجود نداشته و احتمال منتفي اعلام شدن آن نيز از طرف كارفرما متصور است.